زخم‌های دیابتی یکی از مشکلات شایع و پیچیده در بیماران مبتلا به دیابت هستند که می‌توانند تاثیرات زیادی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشند. این نوع زخم‌ها معمولاً در نواحی تحت فشار بدن، مانند پاها، بروز پیدا می‌کنند و به دلیل اختلالات مختلفی که در روند بهبودی طبیعی زخم‌ها به وجود می‌آید، معمولاً بسیار مقاوم به درمان هستند. یکی از دلایل اصلی این امر، کاهش خون‌رسانی به نواحی مختلف بدن است که در نتیجه اختلال در عملکرد رگ‌های خونی و به ویژه در مناطق انتهایی بدن مانند پاها اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، اختلالات عصبی و کاهش حس در این نواحی می‌تواند منجر به بروز زخم‌ها و همچنین عدم آگاهی فرد از ایجاد زخم‌ها در مراحل اولیه شود که درمان به موقع را دشوار می‌کند.
برای درمان زخم های ناشی از دیابت حتما از صفحه درمان قطعی زخم پای دیابتی دیدن فرمایید.
فرایند بهبودی زخم‌ها در افراد مبتلا به دیابت به دلیل مشکلات مختلفی مانند نوسانات قند خون، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و ضعف در رگ‌سازی به طور چشمگیری کند می‌شود. زمانی که قند خون به درستی کنترل نشود، این وضعیت می‌تواند به اختلالات در عملکرد گلبول‌های سفید خون، که مسئول مبارزه با عفونت‌ها هستند، منجر شود. این امر باعث می‌شود که زخم‌ها در بیماران دیابتی به راحتی آلوده شوند و درمان آن‌ها با مشکلات بیشتری مواجه شود. علاوه بر این، التهاب مزمن نیز یکی از دلایل اصلی است که می‌تواند به فرآیند ترمیم زخم آسیب برساند و باعث تاخیر در بهبود آن شود.
درمان‌های سیستمیک برای زخم‌های دیابتی شامل داروهایی است که می‌توانند به طور مؤثری به کاهش عفونت‌ها، کاهش التهاب و بهبود روند ترمیم کمک کنند. این درمان‌ها می‌توانند شامل داروهای آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری و درمان عفونت‌ها، داروهای ضد التهاب برای کاهش التهاب مزمن و داروهای تنظیم کننده قند خون برای کنترل سطح قند خون و کمک به تسریع بهبودی زخم‌ها باشند. استفاده از درمان‌های سیستمیک به همراه مدیریت دقیق قند خون می‌تواند به بهبود سریع‌تر زخم‌ها و کاهش خطر عفونت‌ها و عوارض جدی‌تر کمک کند. در این مقاله، به بررسی اثرات درمان‌های سیستمیک مختلف در بهبود زخم‌های دیابتی پرداخته خواهد شد تا نقش آن‌ها در بهبود وضعیت بیماران دیابتی روشن شود.
زخم‌های دیابتی و مکانیسم‌های بهبودی
1. تعریف زخم‌های دیابتی
زخم‌های دیابتی معمولاً در نواحی تحت فشار بدن، مانند پاها و به‌ویژه در ناحیه پاشنه، انگشتان پا و کف پا بروز پیدا می‌کنند. این نوع زخم‌ها به دلیل اختلالات عصبی و کاهش حس در این نواحی به‌طور معمول به‌طور ناگهانی و بدون آگاهی فرد ایجاد می‌شوند. بیماری دیابت باعث تغییراتی در ساختار عروق خونی، کاهش گردش خون و اختلال در عملکرد گلبول‌های سفید خون می‌شود که این عوامل، زمینه‌ساز بروز این نوع زخم‌ها هستند. زخم‌های دیابتی به طور معمول در معرض عفونت‌های شدید قرار دارند و می‌توانند به راحتی به مشکلات پیچیده‌تر مانند عفونت‌های استخوانی و گانگرن تبدیل شوند.
2. مکانیسم‌های طبیعی بهبودی زخم
فرآیند بهبودی زخم در بدن شامل سه مرحله اساسی است: التهاب، پروفلیراسیون و بازسازی. در مرحله اول، التهاب، واکنش سیستم ایمنی به زخم است که هدف آن از بین بردن باکتری‌ها و سلول‌های آسیب‌دیده است. در این مرحله، گلبول‌های سفید خون، مایع التهابی و سایر مواد در محل زخم جمع می‌شوند. مرحله دوم، پروفلیراسیون، به بازسازی بافت جدید و شروع تشکیل عروق جدید (angiogenesis) اختصاص دارد. مرحله سوم، بازسازی، شامل ترمیم کامل بافت و بهبود ساختار پوست و دیگر بافت‌های آسیب‌دیده است.
3. چالش‌ها در بهبودی زخم در دیابت
در بیماران دیابتی، این مراحل به دلیل اختلالات مختلفی که در عملکرد سیستم ایمنی، عروق خونی و فرآیندهای ترمیم بافت وجود دارد، با مشکلاتی مواجه می‌شوند. از جمله این مشکلات می‌توان به کاهش خون‌رسانی، نقص در عملکرد گلبول‌های سفید خون و افزایش احتمال التهاب مزمن اشاره کرد. این شرایط باعث می‌شود که بهبودی زخم‌ها به طور چشمگیری کند شده و بیماران در معرض عفونت‌های مکرر و پیچیده قرار گیرند.
درمان‌های سیستمیک و اثرات آن‌ها
1. داروهای آنتی‌بیوتیک
زخم‌های دیابتی به دلیل اختلالات مختلف در عملکرد سیستم ایمنی و متابولیسم بدن، به‌ویژه در نواحی پایین‌تنه مانند پاها و انگشتان، مستعد عفونت‌های باکتریایی هستند. این عفونت‌ها می‌توانند به سرعت پیشرفت کرده و به عوارض جدی مانند گانگرن، استئومیلیت (عفونت استخوان) یا سپسیس منجر شوند. به همین دلیل، درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از اجزای ضروری در مدیریت زخم‌های دیابتی است. آنتی‌بیوتیک‌ها به دو صورت سیستمیک (خوراکی یا وریدی) و موضعی برای کنترل و پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند. انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب بستگی به نوع و شدت عفونت، شرایط بیمار و حساسیت باکتری‌ها به دارو دارد.
در درمان زخم‌های دیابتی، آنتی‌بیوتیک‌ها باید بر اساس نوع باکتری‌های شایع در این عفونت‌ها انتخاب شوند. باکتری‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوکوس اورئوس و استرپتوکوک‌ها از جمله عامل‌های رایج در عفونت‌های زخم‌های دیابتی هستند. استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) یکی از مشکلات عمده در این بیماران است، زیرا این باکتری نسبت به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم است. در چنین مواردی، از آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند ونکومایسین، دافتریسین یا لینزوید استفاده می‌شود که علیه MRSA مؤثر هستند. برای درمان عفونت‌های ناشی از باکتری‌های گرم منفی مانند پسبودوموناس آئروژینوزا و کلابسیلا پنومونیه نیز داروهایی مانند سفتریاکسون، پپسومایسین و سیپروفلوکساسین می‌توانند مؤثر باشند.
یکی از چالش‌های اصلی در استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در زخم‌های دیابتی، مسئله مقاومت باکتریایی است. مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها در بیمارانی که به طور مکرر آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، می‌تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود. به همین دلیل، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها باید با احتیاط انجام شود و دقت زیادی در انتخاب نوع دارو بر اساس حساسیت‌های باکتریایی لازم است. علاوه بر این، درمان آنتی‌بیوتیکی در زخم‌های دیابتی باید به همراه کنترل دقیق قند خون و مراقبت‌های مناسب از زخم انجام گیرد، زیرا این عوامل به طور مستقیم بر توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها و بهبود زخم‌ها تأثیرگذار هستند.
2. داروهای ضد التهاب
در بیماران دیابتی، التهاب مزمن می‌تواند یکی از عوامل اصلی در تأخیر در بهبودی زخم‌ها باشد. التهاب، به عنوان بخشی از پاسخ طبیعی بدن به آسیب، معمولاً شامل پاسخ ایمنی و ترمیم بافت است؛ اما در بیماران دیابتی به دلیل نوسانات سطح قند خون و اختلالات متابولیک، این فرایند می‌تواند به شکل مزمن درآید و باعث آسیب به بافت‌ها و تأخیر در ترمیم زخم‌ها شود. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، معمولاً در درمان زخم‌های دیابتی به‌منظور کاهش التهاب و تسریع فرایند ترمیم استفاده می‌شوند. این داروها با مهار آنزیم‌های سیکلواکسیژناز (COX)، که مسئول تولید پروستاگلاندین‌ها هستند، عمل می‌کنند. پروستاگلاندین‌ها موادی هستند که باعث ایجاد التهاب، درد و تب می‌شوند و مهار آن‌ها می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
استفاده از داروهای ضد التهاب در بیماران دیابتی باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا مصرف طولانی‌مدت این داروها ممکن است خطر عوارض جانبی مانند آسیب به کلیه‌ها و افزایش فشار خون را به دنبال داشته باشد. به ویژه در بیمارانی که مشکلات کلیوی دارند، باید از مصرف مداوم این داروها خودداری کرد یا دوز آن‌ها به دقت تنظیم شود. از سوی دیگر، داروهای ضد التهاب استروئیدی مانند پردنیزون ممکن است به دلیل اثرات سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و تأثیر بر ترمیم بافت، در درمان زخم‌های دیابتی مؤثر نباشند و حتی به روند بهبودی آسیب بزنند. بنابراین، درمان ضد التهابی در بیماران دیابتی باید به‌طور ویژه تحت نظر پزشک و با توجه به وضعیت کلی سلامت بیمار انجام شود تا از هر گونه عوارض ناخواسته جلوگیری شود.
3. داروهای تنظیم‌کننده قند خون
کنترل دقیق قند خون در بیماران دیابتی برای پیشگیری از بروز عوارض مختلف، از جمله زخم‌های دیابتی، حیاتی است. عدم کنترل مناسب قند خون نه تنها می‌تواند به اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و افزایش التهاب منجر شود، بلکه تأثیرات منفی بر فرآیند ترمیم زخم‌ها دارد. در نتیجه، داروهای تنظیم‌کننده قند خون به‌طور مستقیم به تسریع فرآیند بهبودی و کاهش ریسک عفونت‌های مرتبط با زخم‌های دیابتی کمک می‌کنند. درمان‌های متعددی برای کنترل قند خون در دسترس است که هر یک با مکانیسم خاص خود به کاهش سطح گلوکز در خون کمک می‌کنند. از جمله این داروها می‌توان به انسولین، داروهای خوراکی از گروه سولفونیل‌اوره‌ها، آگونیست‌های GLP-1 و مهارکننده‌های DPP-4 اشاره کرد.
انسولین به عنوان درمان پایه در دیابت نوع 1 و بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 برای کاهش سریع و مؤثر قند خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. انسولین به‌ویژه در بیماران با قند خون بالا و ناتوانی در کنترل گلوکز از طریق سایر داروها مؤثر است. انسولین با کمک به ورود گلوکز به سلول‌ها و ذخیره آن در بافت‌های مختلف بدن، سطح قند خون را کاهش می‌دهد و از این طریق به بهبود عملکرد گلبول‌های سفید و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. این امر در نهایت باعث بهبود فرآیند ترمیم زخم‌های دیابتی می‌شود. از سوی دیگر، داروهای خوراکی مانند متفورمین و سولفونیل‌اوره‌ها از طریق کاهش تولید گلوکز در کبد یا افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، به کنترل سطح قند خون کمک می‌کنند. این داروها می‌توانند از تأخیر در روند بهبودی زخم‌ها به دلیل سطوح بالای گلوکز جلوگیری کنند.
داروهای آگونیست GLP-1 مانند سیتاگلیپتین و لیراگلوتید، که معمولاً برای کاهش قند خون و افزایش ترشح انسولین به کار می‌روند، نیز اثرات مثبتی در بهبود زخم‌ها دارند. این داروها علاوه بر کاهش قند خون، تأثیرات ضد التهابی دارند که می‌تواند به کاهش التهاب مزمن که یکی از موانع اصلی در بهبود زخم‌ها در بیماران دیابتی است، کمک کند. مهارکننده‌های DPP-4 نیز به‌عنوان داروهای ضد دیابتی جدیدتر عمل می‌کنند و با افزایش سطح GLP-1 طبیعی بدن، عملکرد انسولین را تقویت کرده و از تولید گلوکز در کبد جلوگیری می‌کنند. در نهایت، این داروها با تنظیم قند خون به طور مؤثر، به تسریع بهبودی زخم‌های دیابتی و کاهش ریسک عفونت‌های مرتبط با زخم کمک می‌کنند. کنترل دقیق و مداوم سطح قند خون با استفاده از این داروها، همراه با مراقبت‌های زخم مناسب، می‌تواند روند درمان زخم‌های دیابتی را به طور چشمگیری بهبود بخشد.
4. داروهای ترمیم‌کننده بافت و عوامل رشد
در درمان زخم‌های دیابتی، علاوه بر کنترل قند خون و پیشگیری از عفونت‌ها، تسریع فرآیند ترمیم بافت یکی از اهداف اصلی است. ترمیم سریع‌تر و مؤثرتر بافت‌های آسیب‌دیده می‌تواند از عوارض جدی مانند عفونت‌های مکرر و قطع عضو جلوگیری کند. به همین دلیل، استفاده از داروهای ترمیم‌کننده بافت و عوامل رشد در بهبود زخم‌های دیابتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این داروها و عوامل رشد به طور خاص به فرآیندهای طبیعی ترمیم بافت، مانند تکثیر سلولی، تشکیل عروق جدید (angiogenesis)، و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین عوامل رشد در فرآیند ترمیم زخم، فاکتور رشد مشتق از پلاکت (PDGF) است. این فاکتور به طور طبیعی در بدن انسان برای تحریک تکثیر سلول‌های فیبروبلاست و تشکیل بافت گرانولاسیون ضروری است. فاکتور رشد مشتق از پلاکت به تسریع فرآیندهای بهبودی کمک می‌کند و به تولید کلاژن و بافت‌های جدید در محل زخم می‌انجامد. استفاده از این فاکتور در درمان زخم‌های دیابتی می‌تواند با تسریع تشکیل بافت گرانولاسیون، عروق جدید و کلاژن، به بهبود و ترمیم سریع‌تر زخم‌ها کمک کند. ضد التهابی بودن این فاکتور نیز باعث کاهش التهاب در محل زخم شده و فرآیند ترمیم را بهبود می‌بخشد.
در کنار PDGF، فاکتور رشد اندوتلیالی عروقی (VEGF) نیز از عوامل مؤثر در ترمیم زخم‌های دیابتی است. VEGF موجب تحریک رشد عروق جدید (angiogenesis) می‌شود، که برای تأمین خون‌رسانی به نواحی آسیب‌دیده و بهبود فرآیند بهبودی ضروری است. در زخم‌های دیابتی که معمولاً با مشکل خون‌رسانی ناکافی مواجه هستند، این فاکتور می‌تواند بهبود قابل توجهی در تأمین اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌های آسیب‌دیده داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از ترکیبات حاوی VEGF می‌تواند به ویژه در زخم‌های دیابتی که به دلیل مشکلات عروقی مزمن به کندی بهبود می‌یابند، تأثیر مثبتی داشته باشد.
آنتی‌بیوتیک‌های ترمیم‌کننده بافت مانند کلاژناز نیز در درمان زخم‌های دیابتی به کار می‌روند. این داروها با تخریب بافت‌های نکروزه و تسهیل دسترسی به بافت‌های سالم، فرآیند ترمیم را تسریع می‌کنند. استفاده از این داروها به ویژه در زخم‌هایی که در مراحل اولیه ترمیم هستند یا دچار بافت‌های مرده و آلوده شده‌اند، می‌تواند به طور قابل توجهی روند بهبودی را سرعت بخشد. ترکیب این داروها با درمان‌های دیگر، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد التهاب، می‌تواند اثرات مفید بیشتری در تسریع بهبودی و پیشگیری از عفونت‌های مجدد زخم‌های دیابتی به همراه داشته باشد. به طور کلی، داروهای ترمیم‌کننده بافت و عوامل رشد از ابزارهای مهم در درمان زخم‌های دیابتی محسوب می‌شوند که نقش مؤثری در بهبود و تسریع فرایند ترمیم دارند.
چالش‌ها و مشکلات موجود
1. مقاومت به درمان
مقاومت به درمان یکی از چالش‌های جدی در مدیریت زخم‌های دیابتی است که می‌تواند روند بهبودی را به شدت پیچیده و طولانی کند. در بیماران دیابتی، به‌ویژه آن‌هایی که کنترل قند خون ضعیفی دارند، فرآیند ترمیم زخم به دلیل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و خون‌رسانی ناکافی به نواحی آسیب‌دیده، به کندی پیش می‌رود. این مسئله به‌ویژه زمانی که با مقاومت به داروهای ضد میکروبی همراه شود، بیشتر مشکل‌ساز می‌شود. مقاومت باکتریایی به آنتی‌بیوتیک‌ها، به ویژه در زخم‌های دیابتی، بسیار شایع است و می‌تواند به دلیل استفاده نادرست یا مکرر از آنتی‌بیوتیک‌ها در طول زمان ایجاد شود. باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک مانند استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) و پسبودوموناس آئروژینوزا می‌توانند به راحتی در زخم‌های دیابتی مستقر شوند و درمان را به شدت پیچیده کنند. این مشکل موجب می‌شود که عفونت‌های زخم به‌سختی درمان شوند و احتمال پیشرفت به عوارض شدیدتر مانند سپسیس یا استئومیلیت افزایش یابد.
مقاومت به درمان نه تنها به داروهای ضد میکروبی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند شامل داروهای ضد التهاب، داروهای تنظیم‌کننده قند خون، و حتی عوامل رشد باشد. برای مثال، در بیمارانی که از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) به طور مکرر استفاده می‌کنند، ممکن است ایجاد عوارض مانند آسیب به کلیه‌ها یا افزایش فشار خون، روند درمان را پیچیده کند. همچنین، برخی از داروهای تنظیم‌کننده قند خون ممکن است در طول زمان کارایی خود را از دست بدهند، به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 که به درمان‌های خوراکی مقاوم می‌شوند. به این ترتیب، مقاومت به درمان نه تنها باعث تأخیر در بهبودی زخم‌ها می‌شود، بلکه ممکن است نیاز به تغییرات در شیوه‌های درمانی، از جمله استفاده از داروهای جدیدتر یا ترکیب درمان‌ها، را ایجاد کند. این چالش‌ها نشان‌دهنده لزوم مدیریت دقیق‌تر و متناسب‌تر درمان‌ها در بیماران مبتلا به زخم‌های دیابتی است.
2. اختلالات سیستم ایمنی
یکی از چالش‌های عمده در درمان زخم‌های دیابتی، اختلالات سیستم ایمنی است که به طور مستقیم بر توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها و ترمیم بافت‌ها تأثیر می‌گذارد. بیماران مبتلا به دیابت معمولاً دچار کاهش فعالیت سیستم ایمنی می‌شوند که به دلیل عواملی همچون افزایش قند خون مزمن و اختلالات در عملکرد گلبول‌های سفید خون، به‌ویژه نوتروفیل‌ها و ماکروفاژها، رخ می‌دهد. این اختلالات باعث کاهش توانایی بدن در شناسایی و مقابله با پاتوژن‌ها می‌شود و منجر به افزایش خطر عفونت‌های باکتریایی در زخم‌ها می‌گردد. علاوه بر این، دیابت باعث کاهش ترمیم بافت و تأخیر در روند بازسازی پوست و بافت‌های آسیب‌دیده می‌شود. در زخم‌های دیابتی، عملکرد نوتروفیل‌ها و ماکروفاژها که نقش کلیدی در فرایند التهابی و پاک‌سازی عفونت دارند، به شدت مختل می‌شود. این امر نه تنها باعث تأخیر در بهبودی زخم‌ها، بلکه می‌تواند موجب عفونت‌های مزمن و مقاوم به درمان شود. به همین دلیل، اختلالات سیستم ایمنی در بیماران دیابتی نیاز به رویکرد درمانی خاص و پایش دقیق دارد تا از بروز عوارض جدی و پیشرفت عفونت‌ها جلوگیری شود.
3. بیماری‌های همراه
بیماری‌های همراه یکی از چالش‌های اصلی در درمان زخم‌های دیابتی هستند و می‌توانند روند بهبودی را پیچیده‌تر کنند. بیماران دیابتی اغلب به بیماری‌های مزمن دیگری نیز مبتلا هستند که می‌تواند فرآیند ترمیم زخم‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از مهم‌ترین این بیماری‌ها بیماری‌های قلبی-عروقی است که در بیماران دیابتی شایع است. مشکلاتی مانند آترواسکلروزیس و فشار خون بالا می‌توانند به کاهش خون‌رسانی به نواحی آسیب‌دیده و در نتیجه، تأخیر در روند بهبودی زخم‌ها منجر شوند. کاهش جریان خون موجب می‌شود که اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت‌های آسیب‌دیده نرسد، که این خود می‌تواند به پیچیدگی‌های بیشتری در درمان و افزایش خطر عفونت‌ها بیانجامد. علاوه بر این، بیماری‌های عروقی می‌توانند به طور مستقیم به عملکرد ضعیف سیستم ایمنی و کاهش توانایی بدن در مقابله با پاتوژن‌ها منجر شوند، که به نوبه خود به تأخیر در ترمیم زخم‌ها می‌انجامد.
همچنین، بیماری‌های کلیوی مانند نفروپاتی دیابتی نیز به طور عمده در بیماران دیابتی مشاهده می‌شود و می‌تواند به مشکلات جدی در روند درمان زخم‌ها دامن بزند. کاهش عملکرد کلیه‌ها منجر به تجمع سموم در بدن و اختلال در تعادل مایعات و الکترولیت‌ها می‌شود، که می‌تواند بر فرآیند بهبودی زخم‌ها تأثیر منفی بگذارد. علاوه بر این، بیماران مبتلا به اختلالات عصبی مانند نوروپاتی دیابتی، که موجب کاهش احساس در اندام‌ها می‌شود، ممکن است از زخم‌های کوچک یا آسیب‌های پوستی غافل شوند و این موضوع باعث می‌شود که زخم‌ها به سرعت گسترش یابند و عفونت کرده و پیچیده شوند. در نتیجه، هم‌زمانی دیابت با این بیماری‌های همراه باعث می‌شود که درمان زخم‌ها دشوارتر و زمان‌برتر شود و نیاز به مدیریت دقیق‌تر و هماهنگ‌تر از سوی پزشکان و تیم درمانی داشته باشد.
نتیجه‌گیری
در نهایت، درمان‌های سیستمیک مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد التهاب و داروهای تنظیم‌کننده قند خون نقش حیاتی در بهبود زخم‌های دیابتی ایفا می‌کنند. با این حال، مدیریت دقیق درمان، کنترل قند خون و مراقبت‌های مناسب پزشکی ضروری است تا روند درمان به بهترین نحو ممکن انجام گیرد. ادامه تحقیقات برای یافتن درمان‌های نوین و کارآمدتر می‌تواند به کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی کمک کند.
تهیه شده توسط کلینیک درمان زخم نیلسار
